Wat is biodiversiteit?

Biodiversiteit is het geheel van levende wezens (dieren, planten, zwammen, bacteriën, enzovoort), hun leefomgevingen en hoe ze hiermee omgaan (zogenaamde ecosystemen). Het woord ‘biodiversiteit’ is een samentrekking van de woorden ‘biologisch’ en diversiteit’. In haar breedste betekenis kun je dus zeggen dat biodiversiteit gelijkstaat met al het leven op aarde. Ze is overal om ons heen en ook wij maken er deel van uit!

Biodiversiteit en ecosystemen leveren ons heel wat diensten, die we ook wel ecosysteemdiensten noemen. Deze spelen een belangrijke rol in bijna alle aspecten van ons leven: voeding, gezondheid, economie, transport, bouw, opvoeding, cultuur en vrije tijd. Ze zijn onder andere ook nodig om het klimaat te regelen, water te filteren, lucht te zuiveren en de bodem te stabiliseren. Zonder biodiversiteit kunnen we simpelweg niet leven!

Des champignons poussant en pleine forêt, un symbole de la biodiversité en Belgique

Nos actions en Belgique ont des impacts sur la biodiversité au travers la planète, comme ici avec un ours olaire, espèce menacée

Waarom is het belangrijk om over biodiversiteit te praten?

Wetenschappers zien al decennia lang een snel en zorgwekkend biodiversiteitsverlies: het aantal dieren en planten neemt in een ongekend tempo af (sommigen zijn zelfs al helemaal verdwenen) en ecosystemen (de verschillende leefomgevingen) worden beschadigd en steeds kleiner.

De gemiddelde populaties van vissen, vogels, zoogdieren, amfibieën en reptielen zijn sinds 1970 wereldwijd bijvoorbeeld met 69% afgenomen.

De aangepaste versie voor jongeren van Living Planet Report 2022 van WWF,vertelt hoe het gesteld is met de wereldwijde biodiversiteit.

69 %! Dit is de duizelingwekkende daling van de gemiddelde populatie van in het wild levende diersoorten (zoogdieren, vogels, amfibieën, reptielen en vissen) sinds 1970.

Wat gaat er mis ?

Mensen gebruiken biodiversiteit voor hun eigen behoeften: voeding, onderdak, transport, verwarming, gezondheidszorg, kleding, enz. Jammer genoeg is de manier waarop we de natuurlijke hulpbronnen (hout, planten, de bodem, dieren …) gebruiken niet altijd de beste. Heel wat van onze activiteiten vervuilen en beschadigen ecosystemen en brengen het voortbestaan van dieren en planten in gevaar.

Er zijn een aantal grote bedreigingen voor de biodiversiteit: klimaatverandering, exotische invasieve soorten, vervuiling, uitputting van de hulpbronnen en afbraak van de natuurlijke habitats of leefomgevingen.

Centrale nucléaire : au coeur des discussions autour de l'impact Écologique de nos activités sur la biodiversité en Belgique

La biodiversité belge et la gestion de l'eau, deux thématiques liées

Wat gebeurt er als we niets doen?

Dat het steeds slechter gaat met onze biodiversiteit betekent niet alleen dat we bepaalde soorten minder of helemaal niet meer zullen tegenkomen in het wild. Het grootste risico voor ons is dat natuurlijke hulpbronnen steeds meer uitgeput raken en minder toegankelijk worden: het zal veel moeilijker worden om de wereldbevolking te voeden en toegang te hebben tot grondstoffen voor bijvoorbeeld medicijnen. Daarnaast zullen we moeilijker toegang hebben tot drinkbaar water, zuivere lucht, en ga zo maar door. We zullen onze manier van consumeren drastisch moeten veranderen.

Het goede nieuws is dat er oplossingen zijn! Dagelijks werken duizenden mensen hard om verbeteringen en alternatieven te zoeken voor onze huidige consumptie en productie. Ook wij kunnen samenwerken en de biodiversiteit helpen beschermen door het ‘duurzame’ gebruik ervan aan te moedigen. ‘Duurzaam’ wil zeggen dat we de natuurlijke hulpbronnen op een respectvolle en redelijke manier gebruiken, zodat ze zich kunnen herstellen en zodat ook de generaties na ons gebruik kunnen maken van de grondstoffen en goed kunnen leven.

Wat kunnen we doen?

Een van de manieren om dit te bereiken is het bijsturen van onze consumptiegewoonten. Die zijn namelijk vaak nefast voor de biodiversiteit. En als we dat allemaal samen doen, ieder op zijn of haar manier, dan staan we sterker!

De toestand van de biodiversiteit in België

België is een land met een rijke en gevarieerde biodiversiteit. De belangrijkste ecosystemen van ons land zijn de loof- en naaldbossen, de velden en weiden, de heides en duinen, de venen en moerassen, de meren en rivieren en natuurlijk de Noordzee. In deze gebieden leven duizenden dieren en planten samen.

Maar het is ook een dichtbevolkt land, met veel steden, dorpen en fabrieken.

Het Belgische grondgebied is versnipperd door de vele wegen, muren, versperringen en spoorwegen, waardoor dieren zich steeds moeilijker kunnen verplaatsen of een plek kunnen vinden om zich voort te planten, te leven, te jagen of voedsel te vinden. Het is dus niet zo eenvoudig om een wild dier te zijn in België! Meer dan een derde van de diersoorten in ons land is bovendien in meerdere of mindere mate bedreigd. Dieren als de tuimelaar, de steur, de geelbuikvuurpad en de grote groene sabelsprinkhaan zijn de laatste decennia jammer genoeg verdwenen uit ons land en uit de Noordzee.

Meer info over de Belgische biodiversiteit

De vijf grootste bedreigingen voor biodiversiteit

1. Klimaatverandering

Klimaatverandering en biodiversiteitsverlies zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Menselijke activiteiten veroorzaken een snelle klimaatverandering, die op haar beurt gevolgen heeft voor de ecosystemen: opwarming van de oceanen, droogte, overstromingen, … Natuurlijke habitats en de soorten die er leven zijn in gevaar. Hoe meer schade we toebrengen aan de biodiversiteit, hoe minder die ons kan beschermen tegen klimaatverandering.

We kunnen de gevolgen van de klimaatverandering beperken door de biodiversiteit en de ecosystemen te herstellen en bewaren. Dit is het beste bewijs dat de twee fenomenen met elkaar samenhangen en dat we ze samen kunnen aanpakken!

2. Invasieve uitheemse soorten

nvasieve uitheemse soorten (of invasieve soorten) zijn planten of dieren die in een leefmilieu geïntroduceerd worden op plaatsen waar ze normaal gezien niet voorkomen. Dat kan per toeval zijn of opzettelijk.

De Aziatische hoornaar is bijvoorbeeld per boot vanuit Azië overgekomen, verstopt in een lading aardewerk. Het resultaat: hij heeft zich in Europa gevestigd, ten nadele van onze bijen.

Soms vinden we ook exotische gezelschapsdieren, zoals schildpadden of papegaaien, in de vrije natuur. Die kunnen dan invasief worden.

Deze dieren vormen een grote bedreiging voor inheemse planten en dieren, maar ook voor de menselijke gezondheid, omdat deze uitheemse soorten ziekten, allergieën of brandwonden kunnen overdragen of veroorzaken.

3. Overexploitatie

Om aan zijn behoeften te voldoen, exploiteert de mens de natuur. Jammer genoeg geven we haar niet altijd de tijd om te herstellen. Zo kappen we bijvoorbeeld bossen zonder te wachten tot de bomen weer aangroeien, vangen we zo veel vis dat soorten zich niet meer kunnen voortplanten en verbouwen we de grond zo intensief dat die verarmt en minder vruchtbaar wordt … Dit noemen we ‘overexploitatie’: we ontginnen, vangen, telen, kweken en gebruiken te snel en te veel.

Het uiteindelijke gevolg kan zijn dat dieren en planten verdwijnen en dat ecosystemen geen tijd meer hebben om hun evenwicht terug te vinden, waardoor ze verwoest worden. Om dit te vermijden, zijn er wetten om de uitputting van de ecosystemen te beperken, maar die worden niet altijd of niet in voldoende mate nageleefd.

4. Vernietiging en versnippering van de habitat

Overal waar de mens zich vestigt, bouwt hij huizen, wegen, spoorwegen, fabrieken en steden; hij vernielt bossen en velden om er landbouwgrond van te maken; hij bouwt versperringen die bijna onoverkomelijk zijn … Allemaal goed voor ons, maar niet zonder gevolgen voor de biodiversiteit en de ecosystemen. Dieren en planten krijgen minder ruimte om zich te vestigen en zich te ontwikkelen. Dat maakt hen kwetsbaar en gevoelig voor onvoorziene gebeurtenissen (droogte, overstroming, ziekte …).

5. Verontreiniging

Verontreiniging wordt veroorzaakt door het afval dat we dagelijks weggooien en dat zich opstapelt in afvalstortplaatsen of door het plastic dat in de oceaan terechtkomt en zo in de buik van vissen en andere zeedieren. Lozing van pesticiden, farmaceutische en chemische producten en afvalwater dragen eveneens bij tot de verontreiniging van de bodem, rivieren, het grondwater, zeeën en oceanen. Daarnaast vervuilen uitlaatgassen en fabrieksrook onze lucht en maken ze ons ziek. Minder gekend is dat geluidsvervuiling (bijvoorbeeld door transport) en lichtvervuiling (zoals door straatverlichting) fauna en flora ook verstoren. Gelukkig beperken recyclage en de circulaire economie (die producten en hun componenten zo lang mogelijk in omloop wil houden) de schade een beetje, doordat afval geminimaliseerd wordt. Er moeten echter nog veel stappen gezet worden!